نویسنده : نسیمه جهانی
چکیده :
خلاقیت و نوآوری هم در جنبه فردی و هم در عرصه اجتماعی اهمیت بسزایی دارد. بی تردید خلاقیت و نوآوری اساس و پایه رشد اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی است. در شرایط کنونی، اهمیت خلاقیت و نوآوری برای جامعه ما انکارناپذیر است زیرا پویایی، استقلال، شکوفایی و ماندگاری ما به خلاقیت و نوآوری افراد جامعه در عرصه های گوناگون بستگی دارد. یکی از راه های شکوفایی و یا تقویت تفکر خلاق ایجاد عادت به خواندن و مطالعه در افراد جامعه است. عادت به مطالعه از سنین کودکی باید آموزش داده شود تا در بزرگسالی به صورت یک رفتار جلوه گر شود. بی شک ارائه کتاب برای بچه ها یکی از وظایف کتابخانه های عمومی از بدو تشکیل آن ها بوده است.کتابخانه های عمومی کشور، به عنوان یکی از مراکز و نهادهای مهم فرهنگی، این مسئولیت را به عهده دارند تا با ایجاد امکانات فنی و تجهیزات لازم، اعم از کتاب و فضای مناسب، موجبات اقبال عمومی را به سوی کتاب و کتاب خوانی فراهم آورند. کتابخانه های عمومی و کتابداران، هنگامی که برای انجام کارهایشان به حد کافی تجهیز شده باشند، می توانند نقش موثر و مفیدی در زندگی شخصی کودکان داشته باشند. این مقاله ، ضمن بررسی راهکارهای ایجاد خلاقیت در کودکان، به این مقوله پرداخته است.
کلید واژه ها :کتابخانه های عمومی، خلاقیت ، کودکان
متن مقاله :
خلاقیت یکی از جنبه های اصلی تفکر یا اندیشدن است و در حقیقت، فرآیندی است که در ذهن فرد خلاق شکل می گیرد و حاصل آن بوجود آمدن یک ایده جدید یا یک راه حل ابتکاری است. ((خلاقیت به صورت بالقوه در وجود همه انسان هاست و ظهور و پرورش آن از طریق جرئت ورزی، تفکر منطقی، آزادی عمل و کسب دانش و مهارت، امکان پذیر بوده و سبب سودمندی برای فرد و جامعه می شود)) (امیرحسینی، 1385،ص269).
بدیهی است که همه انسان ها به درجه شکوفایی خلاقیت نمی رسند. صاحبنظران بر این نظرند که اقلیت کوچکی از مردم به افکار عمومی در جهان شکل بخشیده، اختراعات را به وجود آورده، که دیگران از آن ها الگو می گیرند تدبیر می کنند( لند ، 1379، ص214) .
مازلو نیاز های آدمی را به شش درجه زیستی، ایمنی، تعلق و وابستگی، قدرگذاری به خویشتن و نیازهای مربوط به خود شکفتگی تقسیم می کند. از نظر مازلو، ” نیاز های مربوط به خود شکفتگی از عالیترین نیازهاست، و احتیاج آدمی را به درک حقایق امور و درک زیبا می رسانند و به بروز و ظهور استعدادها و ذوق او میدان می دهند. این نیازها ضمنا منشا کشف مجهولات و ایجاد علوم وفنون و هنرهای زیبا بوده اند و از این پس نیز خواهند بود (سیاسی،1386 ،ص 198).
پرورش خلاقیت نیازمند فضایی مستعد و محرک است و لازم است این فضا در جامعه مهیا شود. از عواملی که زمینه شکوفایی شخصیت را فراهم می کنند. خانواده، نهادهای آموزشی، اطلاع رسانی و فرهنگی هستند که از بین آن ها، کتابخانه های عمومی، جایگاه ویژه ای دارند. کتابخانه های عمومی بخشی از زمینه اجتماعی خلاقیت و حامی و پشتیان همیشگی آن در جامعه هستند.
از طرفی، نقش نهاد هایی مانند خانواده و مدرسه در فرآیند شکوفایی خلاقیت هرچند پایه و اساسی است ولی مقطعی و کوتاه مدت است. چنان که سال های اولیه زندگی فرد در کنار خانواده می گذرد و نقش مدرسه نیز محدود به سال هایی است که فرد در مدرسه تحصیل می کند. ولی کتابخانه های عمومی در تمام دوره زندگی در خدمت خلاقیت فرد هستند( اشرفی،1389).
این که چگونه نهاد کتابخانه های عمومی می تواند خلاقیت و نوآوری را شکوفا کند ناشی از ارتباط داشتن با پرورش تفکر و ایجاد محیط و بستر لازم برای تفکر خلاق، است. مسئولیت و وظیفه این نهاد، که امروزه در سرتاسر کشور، از شهرهای بزرگ و مراکز استان ها گرفته تا روستاها، به نحو چشمگیری گسترده است با ایجاد فضای مناسب و امکانات لازم جهت در اختیار نهادن منابع تفکر، زمینه های ایجاد خلاقیت و نوآوری وشکوفایی تفکر جدید را ایجاد می نماید. اما تکلیف و مسئولیت این نهاد صرفا تامین ماده اولیه خلاقیت و رشدتفکر، یعنی کتب نیست: بلکه لازم است، با ایجاد شیوه هاو راهکارهای مناسب و جدید، انگیزه ها و دوام مطالعه و خواندن را افزایش دهد و با فراهم آوردن امکانات مادی و معنوی و رفع موانع موجود، مسیر رشد و شکوفایی تفکر و بروز خلاقیت و نوآوری را تسهیل نماید.
کتابخانه های عمومی و نقش آن ها در جامعه
کتابخانه عمومی یا همگانی کتابخانه هایی هستند که” بطور رایگان یا در برابر مبلغ جزئی در خدمت عموم مردم یک جامعه یا یک منطقه هستند که همزمان با تغییر زندگی روستایی به حالت شهری و صنعتی و همین طور با افزایش سطح وسیع افراد با سواد در دهه 1850 متولد شدند” (برنتون ،2002) .این کتابخانه ها ممکن است در خدمت عامه مردم باشند یا به اقشار خاصی از استفاده کنندگان مثل کودکان، اعضای نیروی مسلح، بیماران بیمارستان ها، زندانیان، کارگران و کارمندان سرویس بدهند( مختاری معمار،1376، 45). این کتابخانه ها با فراهم آوری مواد چاپی، دیداری- شنیداری و الکترونیکی سعی در گردآوری، نگه داری، سازماندهی، بازیابی، انتشار و ارائه اطلاعات و آثار خلاقه ذهن بشری دارد و به وسیله جامعه از طریق حکومت محلی، منطقه ای یا ملی و یا ازطریق سایر سازمان های اجتماعی تاسیس شده و حمایت و پشتیبانی مالی می شوند( جیل و همکاران،1386،ص17-18).
در جامعه امروزی کتابخانه عمومی نقش خیلی مهمی ایفا می کند. کتابخانه عمومی به عنوان یک مرکز فرهنگی به جامعه خدمت می کند و از طریق خدمات جنبی، مردمی را که دارای علایق مشابهی هستند گرد هم می آورد.
کتابخانه های عمومی را باید به عنوان یک قدرت اجتماعی تلقی کرد که در جامعه تاثیر زیادی دارد. کتابخانه عمومی می تواند از دموکراسی حمایت کند، هشیاری سیاسی مردم را بیدار نگه دارد، آگاهی اجتماعی بدهد و فعالیت های سازنده در اوقات فراغت را تقویت کند، و نیز می تواند در کمک به بخش های مختلف جامعه نقش مهمی ایفا کند: از جمله به کشاورزان کمک کند تا آنان محصولات بیشتری تولید کنند، می تواند به بازرگانان در بهبود کسب و کار خود کمک کند، می تواند در کودکان عشق به خواندن ایجاد کند که به عادت مطالعه در سنین اولیه منجرشود،می تواند به دانش آموزان در تمام سطوح سنی کمک کند، و می تواند اطلاعات شغلی ارائه دهد و به افرادی که در جستجوی زمینه های بهتر کاری و یا بیکاری هستند یاری رساند( مختاری معمار،1376،ص 17-18).
ضرورت مطالعه خلاقیت در کودکان
شاید قدری شگفت انگیز باشد اما زندگی بدون خلاقیت مشکل و طاقت فرساست. اگر از بلندترین مکان زندگی کنونی به گذشته، نگاهی بیندازیم در خواهیم یافت که زندگی کنونی چقدر از نظر امکانات و تجهیزات با گذشته تفاوت کرده است. به عنوان مثال سرعت حرکت انسان امروز در اثر اختراع هواپیما، یا نحوه کتابت در دنیای امروز نسبت به گذشته یا سفر به آفاق آسمان ها و کرات دیگر و پیمودن اعماق دریاها، همه مرهون استعداد خلاقیت بشری بوده است. بنابراین می توان ملاحظه نمود که خلاقیت موضوعی غریبی و ناآشنا نیست که برای وجود آن نیاز به استدلال باشد. خلاقیت به عنوان استعدادی قدرتمند در نهاد آدمی از همان دوران کودکی وجود دارد به قول راجرز آدمی ذاتا خلاق متولد می شود، با این حال خلاقیت در مراحل ابتدایی زندگی تکامل یافته نیست و به همین دلیل نیاز به توجه، هدایت و تربیت دارد( سام خانیان ،1384، ص13).
همان طور که همه کودکان از هوش یکسان برخوردار نیستند، از خلاقیت نیز به طور مساوی بهره نبرده اند. اما دقیقا، همان گونه که کودکان از بدو تولد رفتارهایی از خود بروز می دهند که حاکی از باهوش بودن آنان است، رفتارهایی را نیز از خود بروز می دهند که نشان دهنده خلاقیت بالقوه آنان است. خلاقیت در واقع شکلی از حل مساله، یا به عبارتی نوع ویژه ای از حل مساله است، نوعی که مستلزم پرسش هایی است که برای آن ها پاسخ ساده ای وجود ندارد، یعنی مسائلی که پاسخ های متعارف و همگانی ندارند( صیامی،1380، ص 4 ).
جامعه برای پیشرفت و توسعه نیاز به کودکان با انگیزه، کنجکاو و خلاق دارد، هم چنین به نوجوانان و جوانانی نیاز دارد که چهره دیگر از آینده ترسیم کنند و به بزرگسالانی نیاز دارد که حامی و سازنده باشند، دستاورد چنین موقعیتی ابتکار و سازندگی است.
موانع رشد و شکوفایی خلاقیت در کودکان
عوامل بسیاری وجود دارند که مانع بروز رفتارهای خلاقانه می شوند. مهم ترین این عوامل به شرح زیر است:
داشتن خودانگاره منفی: اصلی ترین عاملی که مانع بروز رفتارهای خلاق خلاقانه می شود، این است که تصور کنیم آدم خلاقی نیستیم. به کلامی دیگر، اگر شما به خودتان بگویید ((من آدم خلاقی هستم )) در این صورت خود را مجبور می کنید باور هایی در مورد خودتان داشته باشید که این هویت شما را تایید می کند، اما اگر به خودتان بگویید : (( من اصلا آدم خلاقی نیستم )) در این صورت، مجموعه باورهای متفاوتی خواهید داشت و سعی خواهید کرد مهارت های لازم را برای بیان هویت و باورهای خود کسب کنید. اگر باور شما این باشد که فردی (( غیر خلاق)) هستید، در آن صورت نیازی نخواهید دید که یاد بگیرید چگونه خلاق باشید.
فقدان اعتماد به نفس : کودکی که اعتماد به نفس ندارد، نمی تواند در برابر دیگران توانایی های خود را بروز بدهد.
فشار روانی : فشار روانی ( استرس) نیرو و توان فرد را که در شرایط عادی می تواند از آن خلاقانه بهره بگیرد، زایل می کند و سلامت جسمانی او را نیز به مخاطره می اندازد.
ترس: ترس از بیان افکار و عقاید خود و دغدغه مورد انتقاد دیگران قرار گرفتن نیز یکی از عوامل بازدارنده بروز رفتارهای خلاقانه است.
داشتن باورهای عمیق فکری: داشتن باورهای عمیق در هر زمینه ای موجب می شود که ادراکات خود را از جهان پیرامون در چارچوب محدود باورهای خود پردازش کنیم. ممکن است اطلاعاتی را که با باور ما مغایر است ((پالایش کنیم)) و از درک برخی از واقعیت هایی که پیش رویمان قرار دارد، غافل باشیم.
روزمرگی: غرق شدن در امور روزمره زندگی و انجام امور طبق روال عادی و همیشگی اگر چه گامی اجتناب ناپذیر است سبب می شود که افکار خشک و رسمی (بروکراتیک ) در ذهن فرد جای بگیرد، و این از عوامل مهم بازدارنده شکوفایی و خلاقیت است.
داشتن هدف های متعدد و متناقض: درگیر شدن با امور گوناگون با اهداف متناقضف انگیزه تفکر خلاقانه را از بین می برد و آرامش جسمانی و روحی را از فرد سلب می کند، و این خود مانع بزرگی در بروز رفتار خلاقانه است( صیامی،1380، ص 6).
عوامل موثر در شکوفایی خلاقیت کودکان
مطالعات انجام شده نشان می دهد که محیط خانوادگی نقش بسیار مهمی در شکل گیری خلاقیت کودکان ایفا می کند. والدین کودکان خلاق معتقدند که کودکان را آن گونه که هستند باید پذیرفت، کنجکاوی ذهنی آنان را شکوفا کرد و به آنان فرصت و آزادی داد تا علایق خودشان را بروز دهند و عمیقا به آن ها بپردازند(شافر ،1996).
به نظر می رسد که پاداش ها و مشوق ها در فرایند خلاقیت کودکان نقش بسزای دارد اگر خلاقیت انسان ها و به خصوص کودکان تشویق نشود، قبل از شکوفایی خاموش خواهد شد و جامعه، به جای برخورداری از افراد توانمند و پرافتخار، با انسان هایی ضعیف و حقیر و سرکوب شده روبروخواهد شد.
برای برخورداری از افرادی خلاق، نیاز به همکاری همه بخش های یک جامعه است. یکی از سازمان های تاثیرگذار آموزش و پرورش است. دیگر سازمان تاثیرگذار وزارت علوم است. از دیگر سازمان ها نهاد کتابخانه های عمومی است. به طور کلی، می توان گفت همه نهادها و سازمان هایی که به نحوی با فرهنگ و تفکر و آموزش و پژوهش در ارتباط هستند با خلاقیت و نوآوری مرتبط اند(مباشری، 1389).
راهکارهای کتابخانه های عمومی در رشد وشکوفایی خلاقیت کودکان
مراقبت از کودکان و ارزش نهادن به آن ها امری لازم و ضروری است، این کار به آن ها امیدواری می دهد و به آینده دلبسته می کند. در ضمن کودکان را از رفتارهای نابهنجار که گاهی آنها را اغوا می کند، بر حذر می دارد.
آن چه در پی می آید، نمونه ای از فعالیت هایی است که کتابخانه ها و کتابداران می توانند برای برآوردن نیازهای کودکان و رشد وشکوفایی خلاقیت آنها انجام دهند.
نیاز کودکان این است که به زندگی و آینده ای ارزشمند معتقد باشند، خود را مسئول بدانند و به شرکت در فعالیت ها و انجام مسئولیت ها علاقه نشان دهند. در این مورد کتابخانه های عمومی می توانند:
- برنامه های تفریحی و نمایشی در ارتباط با مسائل کنونی و آینده اقوام، ملل، نژادها و کشورها ترتیب دهند تا حس کنجکاوی کودکان تحریک شود و آن ها به یافتن مشکلات علاقه مند شوند.
- از میان کتاب ها، نوارهای آموزشی و منابع موجود دیگر الگوی سازنده و مفیدی بیابند و در دسترس کودکان قرار دهند، تا برای شان الهام بخش باشد و بتوانند اهداف و آرزوهای شان را سازماندهی کنند.
- مطالعه کتاب ها و فعالیت هایی را به ایشان پیشنهاد کنند که آن ها را به فکر اندازد تا برای آینده شان برنامه ریزی کنند.
- برای کودکان ارزش قایل شوند و به سخنان آن ها گوش دهند، به آن ها به دیده احترام بنگرند و برای درک خواسته هاشان وقت صرف کنند و مشکلات آن ها را از پیش پای شان بردارند.
- منابعی برای شان فراهم آورند و فعالیت هایی ترتیب دهند که از این طریق بتوانند جایگاه خود را در خانواده، جامعه، طبقات اجتماعی، نژاد بشری و حتی در تاریخ پیدا کنند.
- باید به کودکان شیوه های لازم جست و جو برای کسب اطلاعات را چه در کتابخانه و چه خارج آن بیاموزند. هم چنین آن ها را با چگونگی استفاده از منابع مرجع، بانک های اطلاعاتی و وسایلی مثل کامپیوتر، فاکس و دیگر لوازم تکنولوژی که در ثبت و ضبط و انتقال اطلاعات به کار می رود، آشنا سازند. خدمات کتابخانه ای و منابع اطلاعاتی، صرف نظر از چگونگی تجهیزات تکنولوژی در اختیار همه کودکان به طور یکسان قرار بگیرد ( غفاری، 1381).
- اینترنت یک پدیده مهم و طبیعی در کار کتابخانه های عمومی است. ایجاد یک واسطه گرافیکی مخصوص کودکان، کودکان را در دسترسی به بانک اطلاعات کتابخانه با توجه به سطح توانایی آن ها کمک می کند و در نتیجه بچه ها به راحتی به اطلاعات خاص خود بر روی شبکه جهانی اینترنت دسترسی خواهند یافت. آن ها می توانند اطلاعات را بازیابی کنند یا نوشته های خود را از این طریق منتشر کنند. برای مثال مطالب خواندنی، نکته های در باره موسیقی و عقاید و آراء.
- کتابخانه های عمومی می توانند روزهایی را برای اطلاع رسانی و آموزش به مربیان کودکان و معرفی کتاب های کودکان، موسسات کودکان و مجموعه های کتابخانه ای اختصاص دهند.
- اهدای کتاب به نوزادان و برگزاری طرح های آموزش زبان با همکاری گفتاردرمان ها، روان درمان ها، آموزش یاران و کتابداران و همچنین برگزاری نمایش های آموزشی برای همه کودکان از دیگر فعالیت کتابخانه های عمومی در جهت رشد خلاقیت کودکان است.
- داستان گویی و داستان خوانی برای کودکان یکی از آسان ترین فعالیت هایی است که هر کتابخانه می تواند برنامه ریزی کند تا ضمن عرضه داستان و به بحث گذاشتن آن از کودکان خواسته شود تا خود قصه ای نقل کنند و از راه پرورش تخیل کودک، خلاقیت او تقویت شود. همچنین، از راه آموزش به والدین، می توان عادات مطالعه را در فرزندان ایجاد کرد، مانند بلند خواندن کتاب های داستان و ایجاد محیط مطالعاتی در منزل با مواد یا کتب خواندنی، یعنی، فضا سازی مطالعاتی به نحوی که همه افرد خانواده نسبت به مطالعه رغبت پیدا کنند و خواندن در زمره فعالیت های روزمره قرار گیرد. همچنین بازدید از کتابخانه ها و یا دیدار از کتاب فروشی ها و نمایشگاه های کتاب توسط اعضای خانواده و هدیه نمودن کتاب در مناسبت های مختلف از دیگر موارد ترغیب و تشویق به مطالعه کودکان از سوی والدین است.
- استفاده از مواد زائد کتابخانه برای ایجاد وسایل بازی (پرندگان کاغذی، لباس های روزنامه ای و نظایر آن) می تواند جذابیت در جهت مطالعه را باعث شود.
- دعوت از نویسندگان و شاعران برای حضور در کتابخانه های عمومی و دیدار کودکان و والدین آن ها با ایشان و برپایی جلسات نقد شعر و نقد کتاب موجبات جذب بیشتر کودکان به کتابخانه را فراهم می آورد.
- کارکنان کتابخانه به طور مرتب راهنمایی هایی برای استفاده از کتابخانه برای کودکان پیش دبستانی و دانش آموزان ارائه دهند.
- کتابخانه های عمومی با مراکز بهداشت و کودکستان ها و مدرسه ها و باشگاه جوانان برای اشاعه ادبیات همکاری کنند و روی تکنولوژی اطلاعات سرمایه گذاری کنند. سرمایه گذاری روی تکنولوژی اطلاعات نقش کتابخانه ها را به عنوان مراکز دانش و تجربه مسجعل می کند.
- کودکان به مکانی نیاز دارند که کارهای ناتمام خود را درآن جا قرار بدهند تا روز بعد به ادامه آن ها بپردازند. آنان هم چنین به محیطی شور انگیز و مشوق نیاز دارند که انگیزه لازم را برای ارائه بهترین تلاش در آنان ایجاد کند. محیط ها و فضا های بی روح و کسل کننده و یکنواخت مانع رشد خلاقیت کودکان است. بر عکس، محیط هایی که در آن ها نورکافی، رنگ های هماهنگ و زنده، اسباب و لوازم کودکانه، نمونه هایی از آثار خود آنان و آثار دیگران و اشیای جالب توجه وجود دارد، مشوق شکوفایی خلاقیت کودکان است.
- بهترین یا مهیج ترین آثار کودکان، در زمینه ارتباط عمیق آنان با جهان درون یا جهان پیرامون آنان است. کتابداران کتابخانه های عمومی می توانند فرصت های مناسب را برای این ماجراجویی کودکان فراهم آورند. برای کودکان، دست زدن به کاری خلاقانه بدون برخورداری از یک منبع الهام ملموس و عینی دشوار است و آنان ترجیح می دهند به شواهد مستقیم حواس و خاطرات خود تکیه کنند. کودکان با کمک کتابداران کتابخانه به آسانی می توانند به این خاطرت دست یابند. برای مثال، کتابدار می تواند از عضو کودک خود بخواهد عقیده و نظر خود را قبل و بعد از خواندن یک کتاب جالب و یا مشاهده و بحث در مورد فضای اتاق کودک و… بیان کند.
- سازگاری و پذیرش اندیشه های کودکان به جای همسو کردن کودکان با اندیشه های بزرگسالان و همچنین پذیرش نظرهای غیرعادی کودکان با به تعویق انداختن داوری در مورد حل مساله واگرای آنان و فرصت دادن به کودک برای بررسی همه امکانات ( در حالی که از مرحله اندیشه های کلی به مرحله اندیشه های بدیع گام برمی دارد). از جمله مواردی است که در رشد و پرورش خلاقیت کودکان نقش زیادی دارد.
نتیجه گیری
کتابخانه های عمومی سابقه درازمدتی در خدمت به کودکان دارند و در برآوردن نیاز مطالعه کودکان با نیروهای موجود در خانواده ها و مدارس متحد شده و همراه با آن ها به صورت یکی از قسمت های مهم جامعه درآمده اند. کتابخانه های عمومی، با فراهم آوردن گروه وسیعی از منابع اطلاعاتی و فعالیت ها، فرصت هایی برای کودکان فراهم می آورند تا لذت خواندن و هیجان ناشی از کشف دانش و آثار تخیلی را تجربه کنند. کودکان و والدین آن ها باید یاد بگیرند که چگونه بهترین استفاده را از کتابخانه بکنند و چگونه مسئولیت ویژه ای برای حمایت از فرآیند یادگیری خواندن داشته باشند.
کودکان و نوجوانان آینده سازان فردای هر جامعه ای به حساب می آیند و هر کشوری برای عزت و سربلندی خود نیاز به سرمایه گذاری جهت پرورش فکر و روح این گروه از جامعه و به فعلیت درآوردن استعدادهای بالقوه آنان دارد. جامعه ای که در قبال کودکان و نوجوانان خود احساس تکلیف نکند و برای آینده آنان فکری نکند و تدبیری نیندیشد در واقع شکست و اضمحلال خود را رقم زده است .
یکی از راههای سرمایه گذاری ، تقویت و افزایش مراکز فرهنگی می باشد تا کودکان بتوانند با استفاده از این مراکز، در کنار آموزش رسمی، نیروهای درونی و خلاقیت خود را شکوفا کنند و این کتابخانه ها هستند که با داشتن منابع و مجموعه ای غنی از علوم مختلف می توانند کودکان و نوجوانان را در رسیدن به این هدف کمک و یاری نمایند (جزایری،1380).
به طورکلی کتابداران و دست اندر کاران نهاد کتابخانه های عمومی باید به خاطر داشته باشند که برای شکوفا کردن خلاقیت کودکان تنها یک درست وجود ندارد بنابراین باید بدیل های متعددی تجربه و امتحان شود تا بهترین بدیل هایی را که مناسب موقعیت است پیدا کنند.
منابع
امیرحسینی، خسرو( 1385). خلاقیت و نوآوری. تهران: عارف کامل.
اشرفی، حجت(1389). کتابخانه های عمومی زمینه ای بقرای توسعه خلاقیت در جامعه. مجموعه مقالات نشست تخصصی اداره کل پژوهش و آموزش نهاد کتابخانه های عمومی کشور. تهران : نهاد کتابخانه های عمومی کشور .
جزایری ، عنایت الله (1381). بررسی وضعیت کتابخانه های کودکان و نوجوانان در استان خوزستان، کتاب ماه،56،ص36-37?
جیل، فیلیپ و همکاران( 1386). خدمات کتابخانه های عمومی: رهنمودهای ایفلا/ یونسکو برای توسعه. ترجمه علی شکوئی. تهران: چاپار.
سام خانیان، محمدربیع( 1384). خلاقیت و نوآوری در سازمان های آموزشی(مفاهیم، نظریه ها، تکنیک ها و سنجش). تهران: انتشارات رسانه تخصصی.
سیاسی، علی اکبر( 1386). نظریه های شخصیت. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
صیامی، توحید(1380). نقش معلمان در رشد و شکوفایی خلاقیت کودکان. رشد تکنولوژی آموزشی،138،ص6?
غفاری، سعید( 1381). کتابخانه و کودکان و نوجوانان. کتاب ماه(کودک و نوجوان)،62،ص26-28?
لند، جورج و بت جارمن( 1379). آینده خلاقیت و خلاقیت آینده. ترجمه حسن قاسم زاده. تهران: ناهید.
مباشری، محبوبه( 1389). نقش ادبیات در خلاقیت و نوآوری در کتابخانه های عمومی. مجموعه مقالات نشست تخصصی اداره کل پژوهش و آموزش نهاد کتابخانه های عمومی کشور. تهران : نهاد کتابخانه های عمومی کشور .
مختاری معمار، حسین( 1376). درآمدی بر کتابداری. تهران: قو.
Brendtson,Mary(2002).The information in public libraries just a tool,but whatapowerful tool. Conference of public library,Valencia,P18.
Shafer,D.R(1996).Development Psychology,Colcpublishing company.USA
